آزادی مشروط نوعی آزادی است که در صورت وجود شرایط قانونی میتوان آن را اعمال کرد.تخفیف هایی از این دست در قانون بصورت نظام نیمه آزادی و عفو قانونی پیش بینی شده است البته آزادی مشروط و نیمه آزادی همانطور که از نام انها برمی آید درباره حبس هستند و در رابطه با سایر مجازات ها نمیتوان آنها را اعمال کرد.
تعریف آزادی مشروط
آزادی مشروط،آزادی است که قبل از تمام شدن دوره محکومیت به برخی از محکومان داده میشود تا درصورت رعایت شروط دادگاه،مابقی مجازات خود را درزندان نباشند.
درماده 58 قانون مجازات اسلامی درباره تعریف آزادی مشروط آمده است که :«در مورد محکومیت به حبس تعزیری،دادگاه صادرکننده حکم میتواند درمورد محکومان به حبس بیش از ده سال پس از تحمل نصف و در سایر موارد پس از تحمل یک سوم مدت مجازات به پیشنهاد دادستان یا قاضی اجرای احکام با رعایت شرایط قانونی،حکم آزادی مشروط صادر کرد.»
شرایط اعمال آزادی مشروط
1-محکومیت می‌بایست لزوماً حبس باشد. لذا اگر کسی بخاطر عجز از پرداخت جزای نقدی محبوس شود این حق برای او نیست.
2-نداشتن سابقۀ محکومیت به مجازات حبس؛ هر کس برای بار اول به علت ارتکاب جرمی به مجازات حبس محکوم شده باشد، میتواند به موجب حکم دادگاه از آزادی مشروط برخوردار شود. (مفاد مادۀ ۳۸ قانون مجازات اسلامی)
3-گذراندن بخش از مجازات زندان؛ اعطای آزادی مشروط منوط به این شرط است که محکوم‌علیه نصف مدت مجازات حبس را گذرانده باشد. ملاک احتساب در این موارد مدت زمانی است که در حکم دادگاه قید شده است. قانون مجازات اسلامی در مورد آزادی مشروط محکومین به حبس ابد حکمی بیان نکرده است ولی ماده واحده‌ای راجع به آزادی مشروط زندانیان، مصوب ۱۳۳۷، محکومان به حبس دائم را پس از گذراندن ۱۲ سال مستحق بهره‌مندی از آزادی مشروط می‌دانست و لذا بعضی از حقوق‌دانان با توجه به همین ماده استنباط می‌کنند که در موارد سکوت قانون به این ماده میتوان استناد کرد.
4-نشان دادن حُسن اخلاق و رفتار در طول حبس؛ زندانی را مستحق آزادی مشروط می‌سازد.
5-اطمینان از عدم‌ارتکاب جرم در صورت آزادی؛ البته سنجش حالت خطرناک و ارزش‌یابی ظرفیت جنایی بزهکار، کاری است دقیق که فقط با جلب نظر کارشناس ممکن است و به ظاهر حال نمیتوان اکتفا کرد.
6-جبران ضرر متضرر از جرم ؛ مجرم تا آن جایی که استطاعت دارد باید ضرر و زیانی که مورد حکم دادگاه یا مورد موافقت مدعی خصوصی است بپردازد. یا قرار پرداخت آن را بدهد یا با موافقت رئیس حوزه قضایی ترتیبی برای پرداخت داده شود. البته اگر محکوم علیه قدرت پرداخت نداشته باشد و مُعسِر شناخته شود این حالت مانعی برای آزادی مشروط نمی‌باشد.
7-وظایف و تکالیفی را که باید در مدت آزادی مشروط باید رعایت کند و انجام دهد.
8-مدت آزادی مشروط کمتر از یکسال و زیادتر از پنج سال نخواهد بود.
صدور حکم آزادی مشروط منوط است به پیشنهاد سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی– تربیتی کشور و تایید دادستان یا دادیار زندان. در دورۀ آزمایشی، محکوم‌علیه موقتاً از تحمل باقی ماندۀ مدت مجازات حبس معاف می‌گردد اگر مجازات اصلی دارای آثار تبعی باشد این آثار جریان خواهد داشت و مجازات‌های تتمیمی مانند اقامت اجباری نیز هم‌چنان به قوت خود باقی خواهد بود. دورۀ آزمایشی اصولاً شامل بقیه مدت مجازات حبس است.
ولی تشخیص این مدت در محدودۀ زمانی یک تا پنج سال با دادگاه است. اگر حُسن رفتار محکوم علیه ثابت شود از آزادی قطعی برخوردار خواهد بود ولی محکومیت کیفری او در سجل کیفری باقی خواهد ماند. زیرا آزادی مشروط برخلاف تعلیق اجرای مجازات موجب زوال محکومیت کیفری نیست. محکوم علیه اگر از دستور دادگاه تخلف کند یا مرتکب جرم جدیدی شود، بقیه محکومیت وی به اجرا در می‌آید و مدتی که محکوم‌علیه به علت ارتکاب جرم جدید بازداشت بوده است و نیز مدتی که آزاد بوده جزء مدت محکومیت حبس به حساب نخواهد درآمد.
مدت آزادی مشروط
مدت آزادی مشروط شامل بقیه مدت مجازات میشود اما دادگاه میتواند آن را تغییر دهد.به طور کلی آزادی مشروط نمیتواند از یکسال کمتر و از پنج سال بیشتر باشد بجز در مواردی که مدت باقی مانده از حبس،کمتر از یکسال باشد که دراین صورت مدت آزادی مشروط معادل بقیه مدت حبس است.
