شرایط عفو

دارای دو بعد یا جنبه است : جنبه خصوصی و جنبه عمومی . یعنی این که اگر جرمی دارای جنبه عمومی است پس به جامعه نیز اسیب زده است و از وقوع این جرم جامعه نیز تحت تاثیر قرار گرفته است ولی جنبه خصوصی جرم یعنی فقط شاکی یا متضرر آسیب وارد شده است و جرم با شکایت او آغاز می شود و هر زمان که از مجرم گذشت کند رسیدگی خاتمه پیدا می کند . عفو نیز یکی از جهات موقوفی تعقیب است که به دو دسته تقسیم می گردد : عفو عمومی و عفو خصوصی . عفو شامل جرایمی می شود که شاکی خصوصی وجود نداشته باشد یا از شکایت خود صرف نظر کرده باشد . به همین دلیل در اینجا به بررسی عفو و عفو عمومی و عفو خصوصی می پردازیم . 

عفو خصوصی

عفو خصوصی طبق قانون عفو یا تخفیف مجازات محکومان در حدود موازین اسلامی پس از پیشنهاد رئیس قوه قضاییه با مقام رهبری است . که حسب مورد تمام یا قسمتی از مجازات محکومان بخشیده یا مجازات آن خفیف تر می شود. عفو خصوصی فقط بعد از حکم قطعی امکان صدور دارد و در مراحل دیگر جرم از جمله تعقیب و رسیدگی و…..امکان عفو خصوصی وجود ندارد . نکته قابل توجه آنکه عفو تنها مجازات های تعزیری و بازدارنده را شامل میشود و جرایمی مانند تجاوز و زنای به عنف،اختلاس ،ارتشاء و سرقت مسلحانه و مواد مخدر و غیره و جرایمی که مجازات حد،اعدام یا سنگسار ،دیه دارند را شامل نمیشوند.

برای عفو خصوصی ابتدا شخص محکوم علیه ،مادر،پدر ،همسر و فرزندان آنان و یا رئیس داگستری یا دادستان یا قاضی که حکم را صادر کرده  یا رئیس زندان محل گذراندن محکوم درخواست عفو می نمایند.درخواست آنان در کمیسیون عفو و تخفیف مجازات مطرح میشود سپس با پیشنهاد رئیس قوه قضاییه با مقام رهبری است.

عفو عمومی

عفو عمومی بر طبق ماده 97 قانون مجازات اسلامی بدین صورت بیان شده است که ، عفو عمومی در جرم های که مجازات آن تعزیر است داده می‌شود ، تعقیب و دادرسی را موقوف می‌کند . در صورتی که عفو به مجرم داده شود باعث می گردد که حتی اگر حکم محکومیت وی صادر شده باشد ، اجرای مجازات موقوف و آثار محکومیت نیز از بین برود می‌شود .

عفو عمومی برخلاف عفو خصوصی طبق قانون اعمال می شود به عبارت دیگر در عفو خصوصی هرگاه شاکی گذشت کند اعمال می شود ولی در عفو عمومی هرگاه قانون تعیین کند و در هر مرحله از رسیدگی باشد پرونده را موقوف می کند .

عفو عمومی طبق لایحه قانونی عفو عمومی متهمان و محکومان جزائی مصوب 18/2/1385 صورت گرفت که در آن کلیه کسانی که مورد تعقیب قرار گرفته اند اعم از اینکه حکم محکومیتشان صادر شده باشد یا نشده باشد و اینکه شاکی خصوصی نداشته باشند یا شاکی از شکایت خود گذشت کرده باشد از تعقیب و مجازات معاف خواهند بود . در این صورت کلیه آثار محکومیت از بین می رود . 

چه جرایمی مورد عفو قرار میگیرد

امکان اعطای عفو عمومی یا خصوصی فقط شامل مجازات جرائم تعزیری و بازدارنده است. البته مجازات برخی از جرائم حدی نیز تحت شرایط خاصی می‌تواند مشمول عفو قرار گیرد اما در خصوص دیه و قصاص به دلیل آنکه حق الناس تلقی می‌شوند، از شمول عفو مستثنی هستند؛ زیرا گذشت و عفو محکومین نباید تأثیری در حقوق زیان‌دیدگان از جرم داشته‌باشد و بزهکارانی که مشمول عفو قرار می‌گیرند، هم‌چنان باید خسارات وارده به زیان‌دیدگان را پرداخت نمایند.

شرایط عفو برای مجازات های حدی

در خصوص جرایم حدی،وجود شرایطی میتواند مجرم را قانون مجازات اسلامی طبق ماده114 مورد عفو قرار دهد.درجرایم حدی بجز قذف و محاربه اگر متهم قبل از اثبات جرم توبه کند و ندامت آن برای قاضی احراز شود،حد از وی ساقط میگردد.

بغیر از حد قذف سایر جرایم اگر با اقرار ثابت شده باشند،در صورت توبه و احراز آن برای قاضی میتواند مشمول عنوان عفو قرار گیرند.

سیاست های عفو تخفیف و تبدیل مجازات عبارتند از:

1-توجه به تدابیر و منویات مقام معظم رهبری در مقاطع اعطای عفو.

2-تلقی عفو محکومیت به عنوان یک اقدام معنوی و عنایت نظام جمهوری اسلامی.

3-توجه به میزان تأثیر مجازات، اصلاح بزهکار، احراز ندامت.

4-توجه به ضرورت‌ها، مصالح اجتماعی، سیاسی و منطقه ای.

5-توجه به موارد حق الناس و فراهم بودن شرایط و موجبات تأمین ضرر و زیان شاکی خصوصی.

6-توجه به وضعیت و شخصیت محکوم و خانواده وی و اصلاح مجرم.

7-توجه به سوابق کیفری از جهت تکرار و تعدد جرم.

8-عدم اعلام عفو تا قبل از زمان صدور عفو.

9-رعایت اصل طبقه بندی اطلاعات در تمام مراحل عفو.

10-اعطای عفو موجب بیهوده جلوه دادن امر قضاء، احکام صادره و اجرای کیفرهای قانونی نشود.

شرایط عفو،تبدیل و تخفیف مجازات

1-رعایت سیاست‌ها و تدابیر مندرج در این آیین‌نامه.

2-محکومین به اعدام که مجازات شان با استفاده از عفو به حبس ابد تبدیل شده، در صورت تحمل حداقل ده سال حبس از تاریخ عفو قبلی.

3-عفو محکومین به حبس ابد پس از تحمل ده سال حبس.

4-محکومین به حبس ابد که حبس آنان به پانزده سال تقلیل یافته، پس از گذشت پنج سال از تاریخ عفو قبلی.

5-محکومین غیر از حبس ابد در صورت تحمل یک سوم باقی مانده حبس از تاریخ عفو قبلی.

 تبصره-محکومینی که حبس آنان قبلاً مشمول عفو، تخفیف و تبدیل مجازات قرار گرفته و به جهت جزای نقدی درزندان به سر می‌برند و عاجز از پرداخت می‌باشند، در صورت احراز سایر جهات عفو، مورد عفو قرار می‌گیرند.